Ideas of Facade Design
ایدههایی برای طراحی نما
(برنده جایزه دوسالانه کتاب دکتر مزینی از انجمن مفاخر معماری ایران – اردیبهشت 1394)
مجموعه اسکیس های دانشجویان معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
علی خیابانیان- لیلی منظوری
عملی را که باید بیاموزیم با انجام دادنش میآموزیم
ارسطو
زمانیکه دانشجویانم در مورد طراحی نما از من راهنمایی میخواستند و خواهان اصول، قواعد یا تکنیکی بودند که بر اساس آنها بتوانند نمای پروژه را تکمیل کنند؛ جواب دادن به این سوال – که سوال اکثر دانشجویان معماری ایران نیز به شمار می رود – بدلیل نبودن منبعی مشخص و گستردگی و تنوع موارد . اصولی که در طراحی نما باید مد نظر قرار داد، به نظرم کمی دشوار و نیازمند تمرین و صرف زمانی طولانی بود.
از آنجایی که شخصا اهل تجربه و انجام دادنم تا اینکه کتابی بدست بگیرم و در مورد فواید استفاده از فلان قاعده و تکنیک را حفظ کنم و آنها را در کلاس درس بازگو نمایم، تصمیم گرفتم به جای بیان تجربهها، یافتهها و آموختههایم، دانشجویان را در مسیری قرار دهم که خود از آن عبور کرده و به شناختی نسبی از طراحی معماری دست یافتهام.
مساله بسیار ساده است؛ برای آموزش طراحی باید طراحی کرد!
این کاری است که تقریبا هر روز آنرا انجام میدهم، بدون اینکه سفارشی در کار باشد، یا برای نمایشگاه، تکمیل مطالب کتاب یا برای نمایش در کلاس از آنها استفاده کنم. بدون هیچ هدف و هر گونه پیشزمینهای، ابزار خود را – اعم از خود نویس، ماژیک، قلم نوری یا موس – بدست میگیرم و شروع به طراحی میکنم. خود را در ورطه ایدهها و افکار معماری رها میکنم و با فراموشی لحظه به لحظه خود، اندیشهها و آموختههای معماریم، درها و مسیرهای جدیدی برای خلق و یادگیری روبرویم گشوده میشوند و لذتی عمیق همه وجودم را فرامی گیرد. احساسی مشابه لحظه ای که شعر میگویم. این حس که از جنس آگاهی است مرا در مسیری که باید بروم هدایت میکند و در منزل مناسب متوقف. متاسفانه در آموزش رایج معماری کشور پالایش و خاموشی ذهن، گذر از خود، حرکت از خود به خود و الهام و شهود و خلاقیت بسیار کمرنگ شده و دانشجویان به جای تجربه و خلاقیت و طراحی، بیشتر کرکسیون می کنند!
مجموعه ای که پیش رو دارید، نتیجه 3 ترم فعالیت دانشجویان آتلیه طراحی معماری 3 و دوستانی که در کلاسهای اسکیس و خلاقیت شرکت کردهاند. زمینهای خالی از دو مکعب مستطیل با شبکهای از خطوط در پشت که در صفحه بعدی مشاهده خواهید کرد بدون پیش زمینه و توضیحی به دانشجویان داده شده و از آنها خواستم که نمای این بنا را طراحی کنند.
هدف طراحی نما نیست بلکه آموزش طراحی نما است که به صورت خودآموز توسط دانشجو انجام میشود. مهم از نتیجه کار، چالشی است که دانشجو در طراحی با آن درگیر میشود و چون راهنمایی ندارد یا کرکسیونی در کار نیست – شبیه کسی که تک و تنها در میانه راه وا مانده و خود باید کاری انجام دهد – در حالتی قرار میگیرد که او را به درون ذهن خود سوق میدهد و این اجبار یا الزام و تنهایی، راه را به سوی خلاقیت می-گشاید. در طی طراحی دانشجو خود به فهمی از تناسبات، نسبت فضای پر به خالی، تضاد، تعامل و هماهنگی بین سطوح و احجام، ضخامت خطوط، متریال، ریتم و تکرار و حرکت و غیره دست یافته و به نمایش می گذارد.
اسکیسها، عاری از اشکال نیستند، اما تا حد زیادی ناب و بکرند و هر کدام دارای نکته یا نکاتی ویژه و قابل تامل در طراحی معماریاند. این چیزی است که این کتاب به دنبال آن است. اینکه اشتباه معنی ندارد و هر خطی که میکشید آجری است که ساختار اندیشه معماری و تجسم خلاقه شما را توسعه داده و استوارتر میکند و اگر اشکال و ایرادی هم باشد در کم کاری دانشجویان و انتظارات نابجای اساتید و سرکوب قوه خلاقه دانشجویان به جای تشویق و ارتقاء آن است. در صفحات پایانی کتاب، پس از اتمام اسکیسها، برای مشخصکردن بیشتر نکاتی که در طراحی باید به آنها پرداخت و رفع نواقص اسکیسها، طرحهایی دررایانه، آنهم به زبانی ساده و کلی انجام شدهاست. در کنار مطالعه و انجام اسکیس در زمینه خالی ابتدای کتاب، ترسیم آنها در رایانه نیز در تجسم و تمرین مفاهیمی همچون تناسبات و مواردی که ذکر شد بسیار موثر خواهد بود.
چند اصل مهم را در این تمرین باید رعایت کرد:
– خود استاد باید کپیهای کمرنگ از بنا را آماده کند و بین دانشجویان توزیع کند.
– برای هر دانشجو حداقل 3 کپی آماده کنید تا در صورت خراب شدن یا اتمام یکی، زمینه دیگر را به او بدهید.
– باور به خود دانشجویان را تحریک کنید و جمله « از خراب کردن نترسید» را تکرار کنید.
– فکر کردن تنها در حین ترسیم مجاز است. (مانع از فکر کردن دانشجویان شوید. تشویقشان کنید تا خط بکشند نه اینکه قلم بدست تنها فکر کنند. )
– در طول تمرین از موسیقی استفاده کنید.
– بر کار دانشجویان نظارت کنید و اگر دانشجویی در مرحلهای از کار متوقف شده با ترسیمی محدود او را به ادامه راه باز گردانید یا صفحه ای جدید در اختیارش بگذارید.
– برای هر کاری که تمام شد کف بزنید و تعریف کنید یا لایههای درونی اندیشه و آگاهی دانشجویان را بیدار شوند.
– مهم تراز همه استاد باید عاشقانه این کار را انجام دهد و از موفقیت دانشجویان لذت ببرد. مهم ترین محرک، مشوق و هدایتگر دانشجویات در خلاقیت و دقت در طراحی، شوق و انگیزه ای است که دانشجویان در چشمان شما می بینند.
و در نهایت پس از یک ساعت اسکیس شاهد نتایج فوقالعادهای خواهید بود. بدون اینکه چیزی به دانشجویان یاد داده باشید آنها خود به واسطه کاری که انجام میدهند به ایدهها و تکنیکها و قواعد لازم دست مییابند و آنها را اجرا میکنند. حداقل زمانی که برای اسکیسهای کتاب صرف شده 15 دقیقه و نهایتا به دلیل کار روی جزئیات یا راندو 50 دقیقه است. ضمنا نباید فراموش کرد که با وجود نتایج خوب با تکرار و ممارست است که یافته ها و تجارب دانشجویان نهادینه شده و به افکار و الگوهایی پایدار در تفکر معماری ایشان تبدیل خواهد شد.